Gwrug gen Nicholas Williams

The article is in KS.

Kekesow, Erica vagans.

'Heath’ pò ‘heather’ in Kernowek yw grug. Hèn yw an keth ger avell grug in Kembrek ha fraoch in Godhalek. Hag ymowns aga thry ow tos dhyworth an wredhen Indo-Ewropek gwelys i’n Grêk ereike ‘grug’, hanow a veu benthygys in Latyn avell erica. I’n termyn eus passys yth o an dyvers sortow grug a brow brâs in radnow west a’n enesow-ma. In mesk taclow erel y fedha grug ûsys rag gweliow, rag scubylly, avell cunys ha rag gwil lyw ‘dye’ ha lovonow. Yma ehen arbednek grug kefys in Kernow ha hy a’s teves an hanow Latyn Erica vagans. In Sowsnek an grug-na yw gelwys Cornish heath. Kebmyn yw hy wàr gorenys an Lesard, saw scant ny yll hy bos kefys in ken tyller vëth in Kernow. E. vagans yw consydrys flour nacyonal Kernow, kynth yw hy kefys in nebes tyleryow in Wordhen, hag in west a Frynk hag in Spayn kefrës. Yma whedhel coth ow kelmy E. vagans gans Josef Baramathia. Pàn dheuth Josef dhe Gernow in udn whelas sten, ny’n jeva ev tyller vëth rag ôstya ino. Ytho ev a spênas an nos in cùsk wàr wely a E. vagans. Ternos vyttyn ev a’s benegas ha benegys yw an plans alena rag. E. vagans yw grug bÿthwer crev ha hy yw parys pùpprës dhe lesa. Hèn yw an skyla rag an hanow specyfyk vagans ‘parys dhe wandra’. Yma E. vagans ow trehedhes uhelder a dry deg mesva. Yma hy flourys gwydnrudh ow tos wàr an plans i’n hâv hag i’n kydnyaf hag y ow tevy in tosow pò racemes whegh mesva ahës. Yth yw an flourys shâpys avell clegh bian hag in gwâv ymowns y ow chaunjya dhe lyw teg gell. In Sowsnek Kernow E. vagans o gelwys Kekezza, hag apert yw an hanow-na wostallath dhe vos Kernowek. An secùnd element yw kesow, an nùmber liesek a kesen ‘peat, turf cut for fuel’. An kensa element yw calessa dhe styrya. Drefen an flourys dhe vos in form a glegh bian ‘small bells’, dre lycklod yth o an plans kyns oll gelwys *clegh kesow in Kernowek, hèn yw dhe styrya ‘bells of the turf’. Pàn veu an hanow-na drës aberth in Sowsnek, ev a veu sempelhës ha’n kesson l inter an dhew k a veu kellys. Indella *clegh kesow a veu ke’kesow, an hanow aswonys dhyn.

An dhywros gen Nicholas Williams

This article is in KS.

Teg ew an gewer.

Tybyans an dhywros pò bicycle a dhalathas gans an hebyhors i’n vledhen mil eth cans hag êtek. Yth o hedna dyw ros a bredn jùnys gans jyst avàn, dyber warnodho adhelergh ha dewdhorn arâg rag lewyas. An marhak a wre herdhya an jyn in rag gans y dhewdros wàr an dor. Res yw fatell o an jyn-na pòr lent. Ena nebonen a brederys a settya trosellow pò pedals wàr an ros arâg. Hedna a wrug uskys’he an jyn. Rag uskys’he an kerdh moy whath y feu desmygys i’n qwarter dewetha an nawnjegves cansvledhen an jyn henwys an dheneren ha ferdhyn pò penny farthing. I’n jyn-na an ros arâg o pòr vrâs, hag yth esa an trosellow in hy cres. An marhak o esedhys wàr y dhyber a-ugh an ros vrâs. Pòr beryllys o an dheneren ha ferdhyn rag an marhak a godha yn fenowgh dhywar an dyber ha pystyga y honen. Ny ylly an viaj bos re smoth naneyl rag solyd o an bondys pò tyres. Ena y teuth dew dybyans nowyth. An kensa a worras an trosellow wàr ros vian in dadn dreys an marhak hag a golmas an trosellow dhe’n ros delergh gans chain. An secùnd o an bond newmatek. Y feu hedna gwrës i’n kensa le rag kertys brâs, saw pàn veu bondys air gorrys wàr an dhywros, confort ha toth an viaj a encressyas. An dra dhewetha rag amendya an dhywros o system a vaglednow pò gears. Wostallath y fedha an maglednow in both an ros. Lebmyn ny a’gan beus maglednow dérailleur, hag y yw liesgweyth gwell. Y hyllyr leverel adro dhe’n dhywros arnowyth hy dhe vos an convertyth fors pò energy converter, moyha serviabyl in oll an bës. An marhak a yll ûsya y sens a omborth rag gwetha an jyn a’y sav hag ytho nyns eus othem ma’s a dhyw ros adar peder. Yma hedna ow lehe frycsyon gans an dor. Moy ès hedna yma an peldhegoryon pò ball-bearings in kenyver ros ow lehe an frycsyon dre vrâs kefrës. An frycsyon yw lehës arta der an bondys air ha pelha ymowns ow provia viaj attês. Yma an marhak owth ûsya an radn grev a’y gorf, y arrow, rag gorra an jyn in rag, hag ytho y hyll ev ûsya an radn moy tender a’y gorf, y dhewla, rag lewyas. Wàr an dyweth yma an maglednow ow qwil an dhywros mar effethus dell yll bos, pàn vo an marhak ow mos bryn in bàn pò ow skydnya. Ass yw dâ in pùb fordh an dhywros! A pe moy trûlerhow dywros i’n cyta-ma, ny dywrosyoryon a via contentys yn tien.

22.5.16

Lovryjyon gen Nicholas Williams

Scrifys ew hebma en KS.

Lovryjyon pò ‘leprosy’ o cleves kebmyn in Ewrop i’n osow tremenys ha mollath uthyk o. Yma an cleves owth assaultya lies part a’n corf ha dre rêson na yll an den clâv clôwes y vesîas rag ensompel, y a vëdh kellys tabm ha tabm dre glevejyans ha dre bystygow. I’n textow Kernowek ny a red a glevyon dyberthys ‘separated sick people’. Hèn yw dhe styrya lepers, rag res o dhodhans bewa in trevesygethow arbednyk, ma na wrellens clevejy pobel erel. I’n mater-ma yth esa ûsadow an dedhyow coth ow sewya laha Moyses usy owth erhy dhe’n Yêdhewon gwetha an glevyon pell dhyworth remnant an bobel. Yth o an practys-na kebmyn in Ewrop bys i’n nawnjegves cansvledhen pàn dhalathas medhygyon, spessly in Norgagh, studhya an cleves in maner sciensek. Y a dheskys in mesk taclow erel nag o lovryjyon plagus pò ‘contagious’ dres ehen. Onen a’n vedhygyon Nordek o Gerhard Hansen ha lovryjyon yw gelwys cleves Hansen yn fenowgh wàr y lergh ev. An vedhygyon a dhyscudhas inwedh fatell ylly an cleves bos sawys yn tien dre dhroggys, saw res o lenky an droggys bys pedn whegh mis hag in certan câssys bys pedn dewdhek mis. Nebes ha nebes yma nùmber an bobel glevejys ow codha in agan dedhyow ny ha dre lycklod y whra an cleves departya dhyworth an bÿs i’n bledhydnyow dhyragon. I’n Testament Coth yma story ow tùchya Naaman hùmbrynkyas lu mytern Aram. Naaman yw grêvys gans lovryjyon hag yma comendys dhodho mos dhe’n profet Elyseùs po ‘Elisha’ dhe vos sawys. Elyseùs a lever dhodho golhy y honen seyth gweyth in Dowr Jordan. Poos yw ganso gwil indella rag ev a grës bos ryvers gwell in Aram. Ev a wra warlergh ger Elyseùs bytegyns ha sawys ywa yn tien. Yth o an whedhel-na aswonys dâ gans Kernowyon an Osow Cres rag yma va campollys in Bêwnans Ke hag in Bêwnans Meryasek kefrÿs. Yma an mencyon a Naaman in Bêwnans Ke in Latyn dell usy ow wharvos, le may ma an den clâv gelwys Naaman Sirum ‘Naaman Syryan’. In Bêwnans Meryasek yth yw pùptra in Kernowek. Pàn dheffa an den grêvys gans lovryjyon dhe Meryasek ha pesy gweres dhyworto, Meryasek a’n gorthyp indelma:

Arluth nev re’th weresso,

Naaman kyns ès hemma

a sawyas a’n cleves meur.

Gans dowr y whrav dha wolhy .

Jesu Crist, Duw a vercy

dhe’th weres mar teuth an eur.

Yth yw dew dra dhe nôtya dhyworth an darnow-ma. In kensa le exampyl Naaman o a les brâs dhe Gernowyon an Osow Cres. Nessa, apert yw na ylly lovryjyon i’n dedhyow-na bos sawys gans medhygyon. Ny ylly an den clâv bos yaghhës ma’s dre wrians Duw.

10.9.16

Mytern Massen gen Nicholas Williams

KS
Kewgh dhe wosowes òbma. Go to listen here (min 16.40):
https://audioboom.com/posts/5108489-rang-295-looe-music-festival-eddie-climo-skians?t=0

Magnùs Maximùs, Massen in Kernowek, a veu genys in North-West Spayn i’n peswora cansvledhen wosa genesygeth Crist. Maximùs o soudour dâ hag ev a veu gwrës hùmbrynkyas oll army an Romans in Breten Veur i’n vledhen try hans hag eth deg. Emprour a’n West i’n dedhyow-na o Gratianùs, den yw y hanow remembrys in Grationopolis, Grenoble in Frynk hedhyw. Maximùs a veu declarys emprour gans y soudoryon y honen in Breten Veur hag a gemeras an radn vrâssa a lyjyons an Romans in mes a Vreten may halla va aga ûsya warbydn Gratianùs. Ev a gafas an vyctory wàr Gratianùs in batel ha wosa hedna emprour an Ÿst Theosodiùs a aswonas Maximùs avell emprour lafyl an West. Pednplas Maximùs o Augusta Treverorum (Trier hedhyw in Jermany) hag ev a rewlyas Gal, Breten Veur, Spayn ha’n provyns a Afryca. Ny ylly ev conqwerrya Italy bytegyns ha wàr an dyweth Theosodiùs ha Romans erel dhyworth an Ÿst a wrug omlath gans Maximùs, y fetha ha’y ladha. Dre lycklod pàn êth Maximus dhe brovyns Gal gans meur a soudoryon, ev a wrug dhe lies huny anodhans gwil aga aneth in Armorica pò Breten Vian. Hèn o dallath an wlasva Vrethonek pò ‘Brythonic colony’ in North-West Gal. I’n cansvledhydnyow a sewyas y vernans, Maximùs a veu gwrës person a roweth brâs in tradycyons an Gembrion.* Y a’n gelow Macsen Wledig pò Massen Chyften. I’n osow cres yth o cresys Macsen dhe vos hendas nebes teuluyow rial in mesk an Gembrion. Onen a’n istorys derivys adro dhodho yw Breuddwyd Macsen Wledig pò Hunros Massen Chyften. I’n whedhel-na yma Massen emprour Rom ow viajya dhe Vreten Veur dhe dhemedhy gans maghteth deg henwys Elen. Pàn vo va gyllys yma den aral ow sêsya y empir hag orth y warnya na wrella dewheles dh’y jif-cyta. Gans gweres broder y wreg, Conan Meryasek y hanow, yma Massen ow spedya dhe gemeres y wlascor wàr dhelergh dhyworth an fâls-emprour, hag avell reward rag aga gweres yma va ow ry Breten Vian in Gal dhe Conan ha dh’y soudoryon. Yth hevel bos nebes gwiryoneth istorek i’n whedhel-na rag Conan in gwir a gemeras part brâs ow fùndya Breten Vian. A les ywa fatell yw Conan campollys in Bewnans Meryasek avell mytern Breten Vian. Massen y honen yw campollys in Bewnans Meryasek kefrÿs saw den a bris nyns ywa màn. Ny’n jeves ev ma’s ‘walk-on part’ pò part omdhysqwedhes.

* Kewgh òbma dhe glowas cân en Kembrek lebma vedh complys hanow Massen. Neil

https://www.youtube.com/watch?v=WooUv0QttKs

An Umbelliferae gen Nicholas Williams

Socrâtês a veu constrînys dhe eva sugan kegys.

Teylu brâs losow yw an Umbelliferae, neb a veu henwys indella dre rêson a’ga flourys dhe vos in form a lawlen vian. Pòr gales yw traweythyow decernya udn ehen dhyworth y gela ha hedna a yll bos peryllys. Lies onen a’n teylu-ma yw ûsys rag boos. I’n câss caretys ha panes, rag ensompel, yth eson ny ow tebry an gwredhyow kigek; gans kegys wheg pò celery yth eson ny ow tebry garr an delyow; losowen an el pò angelica yw vas in mesk taclow erel rag gwil whegednow, hag yth yw hasednow an carwy pò caraway a brow rag sawory bara ha câkys. Yth o an hanow losow mogh kefys in Sowsnek Kernow bys agensow hag yma hedna ow tysqwedhes pana dhâ o an delyow avell boos rag an mogh. Y feu sort nowyth, bytegyns, losow mogh cowrek pò giant hogweed, drës aberth i’n enesow-ma dhyworth Zelond Nowyth i’n nanjegves cansvledhen rag afîna lowarthow. I’n gwetha prës an plans a scappyas in mes a lowarthow hag yma va gwelys yn fenowgh ow tevy in tyleryow gwyls. Êsy yw y aswonvos rag yma va ow tevy bys in uhelder deg tros’hës pò moy. Pla uthyk ywa. Pàn wrella sugan pò sap an plans codha wàr grohen nebonen ha mar teu va ha mos in dadn an howl wosa hedna, gûsyk brâs ha tydn a vydn derevel wàr y grohen. Saw yth yw esely erel a’n teylu lacka whath. Kegys ‘hemlock’ rag ensompel yw pòr venymys. Dre rêson y vos mar gales decernya udn kynda dhyworth y gela, y wharva yn fenowgh flehes dhe gùntell kegys in udn gresy y vos losowen heb drog. Ena y fedha whythellow ha sethoryon pis (whistles ha pea-shooters) gwrës a’n garrow cow. Indella y fedha kegys drës bys in ganow an flehes hag i’n fordh-na aga fosnya. An den moyha a bris bythqweth martesen neb a veu posnys dre gegys o Socrâtês. Ev a veu dampnys dhe’n mernans-na drefen ev, dell o leverys, shyndya moralyta tus yonk Athênas. Moy gwirhaval o ev dhe ùttra tybyansow gorthdemocratek ha dhe gowethya gans turons. Socrâtês truan a veu constrînys dhe eva scala a sugan kegys. Yma kegys ow qwil dhe’n lagasow rollya, dhe’n anal bos cales dhe dedna, an golon dhe weskel yn afrewlys, an grohen dhe gelly pùb sensâcyon ha wàr an dyweth oll an corf dhe vos paljies yn tien. Saw lacka ès pùptra, yma brës an den posnys ow remainya cler bys i’n dyweth. Pynag oll dra o gwrës gans Socrâtês, res yw fatell veu uthyk y vernans ev.